سجده بر تربت امام حسین (ع)
چرا در متون دینى ما بر اهمیت و فضیلت سجده بر تربت امام حسین علیهالسلام تأکید زیادى شده است؟
نماز، یکى از مهمترین اعمال عبادى و پایهاى محکم براى خیمه شریعت اسلام به شمار مىآید. این عمل، بر ارکانى استوار مىباشد که یکى از آنها «سجده» است.
سجده در هر نماز واجب و مستحب، باید گزارده شود؛ اما این که سجده کردن بر چه چیزهایى درست است، باید گفت که همه مذاهب اسلامى سجده کردن بر زمین و خاک را صحیح مىدانند؛ بلکه طبق روایات رسیده از پیامبر صلىاللهعلیهوآله سجده بر خاک فضیلت بیشترى دارد.
در روایات اسلامى برگذاشتن پیشانى - به هنگامى نماز - بر خاک امر شده است و این امر، اگر واجب بودن این عمل را ثبات نکند، بىشک بر فضیلت و مطلوب بودن آن دلالت دارد.
از شخصى به نام «ابوصالح» چنین نقل شده است: «روزى نزد «ام سلمه» رفتم؛ پس، یکى از برادرزادههایش وارد شد و شروع به خواندن نماز کرد؛ چون خواست به سجده رود، خاک را فوت کرد. ام سلمه گفت: اى فرزند برادر! خاک را فوت نکن؛ من شنیدم رسول خدا صلىاللهعلیهوآله به غلامش «یسار» که او نیز هنگام سجده کردن چنین کرد، فرمود: براى خدا، پیشانىات را بر خاک گذار»
1- این تربت مقدس و ممتاز
حال که سجده کردن بر خاک برترى دارد، مىپردازیم به مسئله سجده بر تربت امام حسین علیهالسلام. سرزمین کربلا همچون سرزمین مکه و مدینه، از تقدس و عظمت بالایى برخوردار است. در این باره، در کتابهاى اهل سنت، روایات فراوانى نقل شده است؛ مثلاً این حدیث که مىگوید: روزى امیرمؤمنان علیهالسلام از سرزمین کربلا عبور کرد و مقدارى از خاک آن را برداشت؛ بویید و گریست و فرمود: «هفتاد هزار نفر از این مکان محشور مىشوند و بدون حسابرسى وارد بهشت مىگردند»
یا این روایات که از ام سلمه نقل شده است؛ «یک شب پیامبر صلىاللهعلیهوآله در حالى که مضطرب بود، به بستر رفت و خوابید. آن گاه با اضطراب و نگرانى بیدار شد و دردستش خاک خون آلود بود که آن را مىبوسید. گفتم: این خاک چیست، اى رسول خدا صلىالله علیهو آله؟ فرمود: جبرئیل به من خبر داد که این - و به حسین علیهالسلام اشاره کرد - در سرزمین عراق کشته مىشود. من به او گفتم: خاک آن زمین را که قتلگاه اوست، به من نشان بده و این همان خاک است».
آرى، این سخنان در تقدیس خاک سرزمینى است که نواده معصوم پیامبر صلىاللهعلیهوآله و گُل خوشبوى او، یعنى امام حسین علیهالسلام، در آن به شهادت رسیده است.
حال اگر کسى این خاک مطهر را مُهر نماز خود قرار دهد و بر آن سجده کند، آیا جاى آن هست که او را سرزنش کنیم و بر او عیب بگیریم و سجده و نمازش را نادرست بدانیم؟
این همه اصرار براى چیست؟
راستى چرا در متون دینى ما این همه بر اهمیت و ارزش تربت امام حسین علیهالسلام و فضیلت سجده کردن بر آن تأکید شده است؟ تفاوت این خاک با خاکهاى دیگر در چیست و چه رازى در این خاک نهفته ا ست که سجده کردن بر آن حجابهاى هفتگانه میان بنده و پروردگارش را مىدردو شفاى دردهاى جسم و جان انسان است و آن را «دواى بزرگتر»5 گفتهاند؟ براى روشن شدن مطلب و پىبردن به سرّ این سفارش مهم دینى، توجه به دو نکته زیر ضرورى است:
1. هر انسان نمازگزارى مىتواند براى مطمئن بودن از طهارت سجدهگاه خود، مقدارى خاک را که از پاکى آن مطمئن است، با خود بردارد و هنگام نماز از آن استفاده نماید. این کار، در میان مسلمانان آغاز اسلام نیز انجام مىشده و منعى نداشته است. مىگویند «مسروق بن اجدع»، از راویان بزرگ اهل سنت، پارهاى خشت به همراه بر مىداشت و در سفرهایش، به هنگام نماز بر آن سجده مىکرد.
2. در نگاه ابتدایى، همه مکانها و زمانها مانند هم هستند و میان آنها تفاوتى نیست؛ اما همین مکانها و زمانها، وقتى با مقدسات یا با امور، اشخاص و وقایع مهم تاریخى نسبتى مىیابند، داراى ویژگىها و مزایایى مىشوند و از دیگر مکانها و اوقات متمایز مىگردند.
کعبه یک چهار دیوارى، مانند دیگر ساختمانهاى دستساز بشرى است؛ با این تفاوت که با خداوند رابطه و نسبتى یافته و «خانه خدا» نام گرفته است و همین کافى است که ما آن را داراى شأن و مرتبهاى خاص، با احکام و آیینهاى ویژه بدانیم که همه مسلمانان باید آنها را رعایت کنند و به جاى آورند. دیگر مکانهاى مقدس و تاریخى و روزهاى مربوط به وقایع و رویدادها نیز چنین هستند و هر یک از جهتى اهمیت و اعتبار مىیابند و در ذهنها و زبانها ماندگار مىشوند.
پس از این دو نکته، اکنون مىپرسیم: چه چیز پیامبر صلىاللهعلیهوآله را بر آن داشت که بر فرزندزادهاش بگرید و سوگوارى کند و تربت کربلا را ببوید و ببوسد؟ چه چیز باعث شد که على علیهالسلام هنگام عبور از کربلا، مشتى از خاک آنجا را ببوید و آن گاه آن قدر بگرید که زمین از اشکهاى چشم آن حضرت خیس شود؟ این جا است که هر انسان آزادهاى با اندکى تأمل به سرّ تربت مقدس کربلا و انتساب آن به خداى تعالى پى مىبرد و این که آن خاک از حرمتى بزرگ برخوردار است.
بىشک، سجده بر تربتى که چنین عظمت و تقدسى دارد و از ذره ذره آن نداى تقرب به خداوند به گوش مىرسد و راز بزرگى و جلال و جبروت الهى در آن نهفته است و رموز عبودیت و خضوع، به آشکارترین صورت در آن تجلى یافته، سزاوارتر است و مىسزد که هر انسان مسلمانى در هنگام سجده، پیشانى بر خاکى بگذارد که آمیخته با «خون خدا»ست و مشام عاشقان فضیلت و آزادگى را مىنوازد و بوى دلانگیز توحید و شهادت در راه آن را در فضاى اعصار و قرون پراکنده مىسازد و براى همیشه الهامبخش حریت و رادمردى و فداکارى در راه خداست.
فرجام سخن این که سجده کردن بر تربت امام حسین علیهالسلام اگرچه مورد توصیه و سفارش فراوان است، اما در نزد شیعه از واجبات به شمار نمىآید و میان آن و دیگر خاکها در جواز سجده فرقى نیست و برخلاف آن چه بعضى از جاهلان و بىخبرانِ از آرا و اندیشههاى شیعه گمان کردهاند، چه بسا شیعیان در سفر و حضر از مُهر نمازهایى غیر از تربت امام حسین علیهالسلام و از دیگر چیزهایى که سجده بر آنها درست است، استفاده مىکنند؛ ولى با این همه معتقدند که سجده بر آن تربت پاک و شریف، فضیلت بیشترى دارد و براى خشوع و خضوع بیشتر در برابر پروردگار یکتا، مناسبتر است.
پىنوشت:
1. کنزالعمال، ج 7، ص 465؛ مسنَد احمد، ج 6، ص 301.
2. مجمع الزوائد، ج 9، ص 191.
3. مستدرک الحاکم، ج 4، ص 398؛ سیر اعلام النبلاء، ج 3، ص 15.
4. امام صادق علیهالسلام فرمود: «سجده بر تربت حسین علیهالسلام، حجابهاى هفتگانه را مىدَرد»؛ بحارالانوار، ج 82، ص 334æ153.
5. همچنین آن حضرت فرمود: «خاک قبر حسین علیهالسلام شفاى هر دردى است و آن بزرگترین شفاست»؛ من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 599.
